Op deze pagina staan de objecten in/aan de Prins Hendrikstraat in Nijmegen Oost:
Klik op het item wat u wilt zien voor directe toegang of scroll door alle artikelen van deze straat. Via het balletje met pijl rechts onderaan komt u hier weer terug (browsers in Windows).
Klik hier om terug te gaan naar de pagina Nijmegen Oost.
De Evangelische Lutherse Kerk uit eind 19e eeuw aan de Prins Hendrikstraat op de hoek met de Jacob Canisstraat.
Het complex omvat een kerkgebouw met pastorie en enkele schoollokalen. De kerkzaal met portaal, trappehuizen en hoge kap vertoont een symmetrie-as evenwijdig aan de Jacob Canisstraat. Stedebouwkundig is dit een belangrijk element.
De vormgeving is neo-gotisch, de schaal van de bouwdelen (dakvlakken, deuren, vensters enz.) is zeer klein waardoor binnen het beperkte oppervlak en volume een rijke verscheidenheid van architectonische details gerealiseerd kon worden.
De toren boven de hoofdingang is in 1929 toegevoegd in de vormgeving van die tijd. Ondanks de mindere kwaliteit van deze toren is de symmetrie gehandhaafd waardoor de essentie van het oorspronkelijke gebouw behouden bleef.
Bouwjaar: ca. 1890.
Architect: D. Semmelink.
Interessant voorbeeld van een kleinschalig neo-gotisch kerkelijk complex.
De eerste tekenen van het samenscholen van Lutheranen binnen de stad Nijmegen dateren van 1623. In de annalen staat vermeld dat in 1624, dus midden in de Tachtigjarige Oorlog, de eerste vergadering met viering van het Avondmaal werd gehouden ten huize van Hans Ernst, Hertog van Saksen-Weimar. De predikant was Herman Bergfeld, predikant te Kleef. Er waren toen, behalve het gezin van de Hertog, 29 lutheranen aanwezig.
Deze huisdiensten waren niet toegestaan door het stadsbestuur, maar ze werden toch voortgezet. Ook in een huis aan de Steenstraat zijn diensten gehouden. Een gevelsteen getuigt hiervan: "Wie in de Heer neemt zijn lust, die leeft in zijnen staet gerust."
Zo gerust leefde men in die tijd niet, want menige dienst werd uiteengejaagd en verstoord. Maar na verloop van tijd was men in staat een eigen predikant aan te stellen in de persoon van proponent Jacob Bergfeld, zoon van de bovengenoemde Herman Bergfeld uit Kleef. Op 11 maart 1666 hield hij een dienst waarin werd ingegrepen door de magistraat. De predikant werd gevangengenomen en gesommeerd met zijn gezin de stad te verlaten. Toen bemoeiden zich enkele autoriteiten, die bijeen waren in Kleef voor vredesonderhandelingen, met de problemen van de Lutheranen in Nijmegen. Het waren de Deense en de Zweedse gezanten en de gevolmachtigden van Wolfenbãttel en Laneburg. Vooral ook op voorspraak van Keurvorst Friedrich Wilhelm (de Grote) van Brandenburg en uiteindelijk ook de afgevaardigden van de Staten Generaal van de Republiek van de Zeven Verenigde Provinciën gaven de doorslag voor een gunstige beslissing.
Vanaf dat moment werd de Lutherse Gemeente niet alleen geduld, maar werd haar zelfs een bedehuis aangeboden. Op 14 september 1670 werd de koop van de kapel van het Sint-Nicolaasgasthuis als kerk voor de lutheranen bezegeld op voorwaarde dat het gebouw vanaf de straat niet als kerk herkenbaar was. Het was dus een schuilkerk. De kerk stond aan de Grotestraat, vlak bij de Steenstraat. Daar hebben de lutheranen tot 1924 gekerkt. De Evangelisch-Lutherse Gemeente Nijmegen sloot zich weliswaar in 1818 aan bij de Synode van de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden, maar tot 1908 bleef de gemeente Duitstalig.
De kerk in de benedenstad raakte, evenals veel woonhuizen aldaar, in verval. Op 28 september 1924 werd een gedenksteen aangebracht in een nieuw aangekocht kerkgebouw aan de Prins Hendrikstraat. De toren werd ingewijd in september 1929 om plaats te bieden aan de luidklokken uit de oude kerk. Ook de kansel uit 1671 en het orgel uit 1756 en enkele gedenkborden werden overgebracht. Het wapenschild van de Gouverneur van de stad, Prins Ludwig Friedrich van Saksen-Hildburghausen, een vooraanstaand lutheraan, kreeg een plaats boven de toegang tot de consistoriekamer.
De Tweede Wereldoorlog heeft de gemeente niet onberoerd gelaten. Ongeveer 40 lutheranen zijn omgekomen bij het bombardement van 22 februari 1944. De kerk werd in september 1944 bij de gevechten in het kader van de Operatie Market-Garden getroffen door een granaat, die de ramen van de kerk vernietigde en een groot gat in het dak en een bres in de westmuur sloeg. De huidige ramen zijn geschonken door de Evangelisch-Lutherse Gemeente Haarlem in het kader van de actie Nederlandsch Volksherstel.
In de ramen prijken de Lutherroos, het zegel van de ELG Nijmegen en het wapen van Haarlem. De luidklokken zijn in de oorlog gevorderd en na de oorlog kreeg de kerk een nieuwe luidklok, geschonken door Noorse Lutheranen.
Bij de oprichting van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 heeft de gemeente zich hierbij aangesloten. De Nederlands Hervormde kerk en de Gereformeerde Kerk hebben zich toen ook aan de PKN verbonden. Sinds 18 april 2016 zijn de Evangelisch-Lutherse gemeenten Brabant, Nijmegen en Zuid-Limburg samengevoegd tot Evangelisch-Lutherse Gemeente Zuid-Nederland.
In het kerkgebouw is een van oorsprong eenklaviers orgel aanwezig, in 1756 gemaakt door M.van Deventer te Nijmegen. In 1781 is het hersteld door A.F.G.Heyneman. In 1940 is het vervolgens omgebouwd door G.van Leeuwen te Leiderdorp tot een tweeklaviers orgel met vrijstaande speeltafel en elektrische tractuur. Op de tweede foto hier links boven een afbeelding van dat orgel in de huidige staat.
Kerkgebouw, pastorie en schoollokalen vormen één gemeentelijk monument. Het orgel is zelfs een rijksmonument.
datum foto kerk: 17-04-2017
bron foto kerk: Paul Marsman©
datum foto orgel: 2015
bron foto orgel: Michiel van 't Einde©
Klik hier voor: "kerkelijke objecten, herdenkingsmonumenten en kerkhoven
Dit gebouw en hekwerk bevindt zich aan de Prins Hendrikstraat op de hoek met de Bijleveldsingel.
Het is in 1905-1906 gebouwd als openbare school voor Uitgebreid Lager Onderwijs (U.L.O.) naar een ontwerp van de Nijmeegse stadsarchitect J.J. Weve in de stijl van het rationalisme met invloeden van de Art Nouveau in de ornamentering. Dit schoolgebouw is een van de laatste onderwijsgebouwen van de in totaal ca. 17 die Weve in Nijmegen heeft gebouwd. Thans behoort het tot een van de weinige voorbeelden die van hem bewaard zijn gebleven. Het vrijstaande schoolgebouw maakt onderdeel uit van de zogenaamde "19de eeuwse gordel" rondom het centrum van Nijmegen. Deze uitleg van de stad buiten de singels uit de periode 1880-1920 is als stadsbeeld beschermd. Het schoolgebouw bevindt zich in het stadsdeel Nijmegen-Oost op geringe afstand van de singel, en is markant gesitueerd op de zuidoostelijk hoek van de Prins Hendrikstraat en de Bijleveldsingel. Voorlangs het hoekpand bevindt zich aan beide straten een smalle strook eigen terrein. Het schoolterrein wordt van de openbare weg afgescheiden door een smeedijzeren spijlen-hek in Art Nouveau-stijl.
Omschrijving:
Schoolgebouw van twee bouwlagen en zolder op samengesteld grondplan. Het grondplan bestaat uit drie vleugels. De twee vleugels aan de straatzijden zijn in een stompe hoek tegen elkaar geplaatst. Op het snijpunt van deze vleugels bevindt zich een halfronde uitbouw. Aan de straatzijden heeft het schoolgebouw twaalf leslokalen: vier in de korte tweelaags vleugel aan de Bijleveldsingel en acht in de langere tweelaags vleugel aan de Prins Hendrikstraat. De hoofdingang bevindt zich in het midden van de vleugel aan de Prins Hendrikstraat. Beide bouwlagen hebben aan de achterzijde een gebogen gang met uitgebouwde toiletgroepen in de twee vleugels. Het langgerekte schilddak is gedekt met rode tuiles du Nord. De schoorstenen en de pironnen zijn verwijderd. Er zijn aankappingen ter plaatse van drie geveltoppen aan de zijde van de Prins Hendrikstraat en geveltop aan de zijde van de Bijleveldsingel. De hoger opgetrokken halfronde uitbouw aan de Bijleveldsingel heeft een met leien gedekte aankapping. De derde vleugel staat in het verlengde van de hoofdingang aan de achterzijde van het gebouw. In deze vleugel zijn het trappenhuis en de voormalige gymnastiekzaal ondergebracht. Waarschijnlijk is de tweede bouwlaag met plat dak later toegevoegd. Tegen de rechter zijde van deze vleugel is een overdekte speelplaats gebouwd: ijzeren kolommen en dito profielbalken waarop een houten plat dak. Aan de achterzijde van het schoolgebouw zijn twee kleine niet oorspronkelijke uitbouwen gerealiseerd.
De eenvoudig uitgevoerde bakstenen GEVELS zijn in kruisverband gemetseld en voorzien van accenten in natuursteen (dorpels, hoekblokken, lateien, aanzetstenen, afdeklijsten, kraagstenen). Het uitgemetselde trasraam is voorzien van een waterslaglijst. De gevels worden aan de bovenzijde afgesloten door uitgemetselde bloktandlijsten met daarop de houten bakgoten. Het merendeel van de uitgespaarde gevelopeningen is rechthoekig en wordt afgesloten door een strek. Aan de straatzijden zijn de strekken uitgevoerd in rode verblendsteen. Elk leslokaal heeft groot samengesteld venster: in het midden een kruiskozijn met zesruits onder- en bovenramen en aan weerszijden een smaller enkelvoudig kozijn met negenruits onder- en bovenraam (gemetselde muurdammen ertussen). Aan de achterzijde hebben de gangen brede segmentboogvormig afgesloten vensters met driedelige kozijnen. De uitgebouwde toiletgroepen zijn voorzien van een reeks tweeruits draairaampjes. De hoofdingang bevindt zich in het midden van de symmetrisch ingedeelde VOORGEVEL aan de Prins Hendrikstraat. De entree bestaat uit een hardstenen trap van drie treden, een dubbele paneeldeur met kleine ruitjes in de bovenpanelen, twee zijlichten met smeedijzeren roosters in Art Nouveau-stijl (florale motieven), een hardstenen latei en een segmentboogvormig afgesloten bovenlicht met glas-in-lood. In de halfronde ontlastingsboog van deze ingangspartij zijn de kraagstenen opgenomen van een gebogen erker op de verdieping. Dorpel, stijlen, kalf en latei met afsluitende bloktandlijst van deze erker zijn uitgevoerd in natuursteen. De onderramen hebben een meerruits indeling. De bovenlichten zijn voorzien van glas-in-lood. De afsluitende geveltop van deze travee, alsmede de grotere geveltoppen uiterst links en rechts hebben schouders, afdekplaten, rode en zwarte tegels in de punt.
De asymmetrisch ingedeelde LINKER GEVEL aan de Bijleveldsingel heeft rechts van de halfronde uitbouw op de verdieping een tegeltableau (sectile) met het opschrift: "OPENBARE-SCHOOL / No2 / VOOR - 1906 - U.L.O.". De blauwe letters in Art Nouveau-stijl staan op een lichtgele achtergrond en worden omgeven door witte tulpen en stengels met bladeren. Onder dit tableau was oorspronkelijk tegen de gevel een grote bel opgehangen (thans in het interieur). De geveltop links is gelijk aan de hiervoor genoemde. INTERIEUR. De ruimtelijke indeling van de voorbouw is grotendeels intact en bestaat uit leslokalen aan de straatzijden en een gang met toiletgroepen aan de achterzijde. De indeling van de eerste en tweede bouwlaag is hetzelfde. De tegelvloeren van de gangen hebben een patroon van rode vierkanten op een lichte ondergrond. De zolder is grote ruimte met nokstijlspanten. De achterbouw in het verlengde van de hoofdingang opent met drie gekoppelde rondbogen naar de dwarsgang. De hardstenen bordestrap naar de verdieping bevindt zich in de middelste rondboogopening. De bakstenen muren en opengewerkte balustrades van het trappenhuis zijn in staand verband gemetseld en voorzien van decoratieve lijsten en banden in wit en zwart geglazuurde baksteen. In de achterwand van het trappenhuis bevindt zich een breed rondboogvenster met glas-in-lood. De rondboogopening links van de trap verschaft toegang tot de achterliggende gymnastiekzaal (thans aula). Alle leslokalen en gangen hebben gestucte wanden en zijn voorzien van verlaagde plafonds. De paneeldeuren hebben zes of negen ruitjes in het bovenpaneel. De deurkozijnen zijn voorzien van vellingen en doorgestoken stijlen met bewerkte top.
Het schoolterrein wordt van de openbare weg afgescheiden door een smeedijzeren spijkenhek in Art Nouveau-stijl. De spijlen hebben aan de bovenzijde om en om een omgebogen uiteinde og een gestileerd bladmotief. het hek is geplaatst op een gemetselde plint. Voor de hoofdingang bevindt zich een dubbel draaihek.
Waardering:
- Van architectuurhistorische waarde als typologisch goed voorbeeld van een schoolgebouw uit het begin van de twintigste eeuw van het gangtype. Het object is gaaf bewaard gebleven qua gevelindeling, detaillering en in iets minder mate wat betreft de interieurindeling (sommige hoekjes zijn dichtgezet om extra kamers te verkrijgen) en hoofdvorm (kleine wijzigingen, toevoegingen aan de achterzijde). Het object is, als een voorbeeld van een schoolgebouw in de stijl van het rationalisme met invloeden van de Art Nouveau, van belang voor het oeuvre van de Nijmeegse stadsarchitect J.J. Weve. Na de sloop van meerdere belangrijke schoolgebouwen van zijn hand, is dit object van groot belang voor diens oeuvre.
- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de als stadsgezicht beschermde 19de eeuwse gordel van Nijmegen, waarin het schoolgebouw als markant hoekpand een beeldbepalende rol speelt.
- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-culturele ontwikkeling, in casu het op peil brengen van de openbare onderwijsvoorzieningen in Nijmegen de in deze tijd gangbare pedagogische opvatting dat het schoolgebouw een aansprekende omgeving moest vormen voor de leerlingen.
Het schoolgebouw is inclusief het hekwerk een rijksmonument.
datum foto: 17-04-2017
bron foto: Paul Marsman©
