Op deze pagina staan de objecten in de Ooyse Schependom in Nijmegen Oost, inclusief Ooyse Sluispad en Ooysedijk:
- Ooyse Schependom gebied
En: - Bedrijfspand aan de Ooysedijk
- Bedrijfspand aan het Ooyse Sluispad
- Een dienstwoning
- Het gemaal
- Het Meer
- Het Meertje aan de achterkant van het gemaal
Klik op het item wat u wilt zien voor directe toegang of scroll door alle artikelen van dit gebied. Via het balletje met pijl rechts onderaan komt u hier weer terug (browsers in Windows).
Klik hier om terug te gaan naar de pagina Nijmegen Oost.
Dit is een wijk van de gemeente Nijmegen. Het gebied ligt in de Ooijpolder aan de Waal en wordt begrenst door de vroegere gemeente Ubbergen (thans Berg en Dal), de (Nieuwe) cq (Oude) Ubbergseweg en globaal de straat Vlietberg tot kort voor de buurtschap Vlietberg zelf. Daar gaat de grens direct richting Waal. Het is niet bij veel mensen bekend dat een stukje van de Ooijpolder bij Nijmegen hoort.
Het overgrote gedeelte van het gebied is natuurgebied met landbouw. Ook de Oude Waal ligt in het gebied net als enkele strandjes aan de Waal. Aan de Nijmeegse heuvelrug, grenzend aan het stadscentrum, zijn twee straten met woningen, waarvan wel algemeen bekend is dat het tot Nijmegen behoort. Het betreft de Ubbergseweg en de Oude Ubbergseweg. Ook aan de Ooysedijk en het Ooyse Sluispad staan enkele woningen en bedrijfspanden. In 't Meertje (een deels handmatig uitgegraven inham bij de Waal) liggen enkele woonboten. Het Hollandsch-Duitsch Gemaal uit 1933 bevindt zich ook in de Schependom.
De Ooyse Schependom ligt geïsoleerd van de rest van de stad, doordat het aan de andere kant ligt van de Waalbrug en de Nieuwe Ubbergseweg. Deze wegen liggen hoger dan de huizen en woonboten van het Ooyse Schependom en vormen daardoor een barrière tussen deze wijk en de rest van de Nijmegen. De Ooyse Schependom is voor de meeste Nijmegenaren dan ook het voorportaal naar de Ooijpolder.
Na de Tweede Wereldoorlog was voor Nijmegen stadsuitbreiding in de Ooyse Schependom en de Ooijpolder een van de mogelijke opties. In het Structuuronderzoek van 1963 stemde de Nijmegense gemeenteraad zelfs voor uitbreiding in dit gebied. De Ooijpolder viel uiteindelijk af vanwege haar waardevolle natuurschoon. Het werd zelfs een erkend natuurgebied, wat woningbouw sowieso moeilijk maakt. De plannen voor bebouwing van de Ooijpolder werden in 1972 door de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening afgewezen. De stad is toen gaan uitbreiden aan de westzijde, in Dukenburg en Lindenholt.
Op de eerste foto boven een panorama van het oostelijk deel van de Ooyse Schependom. Links vanaf ongeveer het Ooyse Sluispad. De foto is gemaakt tijdens een hoogwater periode. In de teeede foto een nog oostelijker deel van de Schependom. Rechts van het midden is de straat Vlietberg zichtbaar. Rechtsboven is de buurtschap Vlietberg zichtbaar. Waar de straat Vlietberg afbuigt naar Vlietberg eindigt het voetpad Ooijpoort. Vanaf daar gaat de gemeentegrens rechtstreeks naar de Waal.
De kritische lezer zal niet ontgaan zijn dat er zowel Ooy als Ooij wordt geschreven. Deze verschillende schrijfwijzen zijn ontstaan door schrijffouten van de vroegere computerloze ambtenarij. Dit is nooit rechtgezet in de diverse officiële naamgevingen.
datum foto's: 13-02-2016
bron foto's: Paul marsman©
Het pand is onderdeel van een complex van drie gebouwen.
Het middengedeelte is een blokvormig bakstenen bouwsel van twee bouwlagen met pannengedekt schilddak. De indeling van de begane grond is door verbouwing tot smederij gewijzigd. Op de etage bevinden zich de oorspronkelijke woonhuisvensters, met kozijnen en gebogen bovendorpel.
Bouwjaar: ca. 1850-1860.
Sober pand van goede proporties
Waardering:
Van belang als enige rest van de oorspronkelijke dijkbebouwing.
Alleen het middelste gedeelte achter de lantaarn is door de gemeente Nijmegen aangewezen als gemeentelijk monument.
datum foto: 12 februari 2016
bron foto: Paul Marsman©
Bedrijfspand aan het Ooyse Sluispad
Aan de rand van de Ooyse Schependom. staat dit markante gebouw.
Oorspronkelijk was het een lokomotievenloods van de spoorlijn Kleef-Nijmegen. Bij de bouw van het nieuwe station aan de lijn Arnhem-Nijmegen is het bouwwerk overgebracht van het terrein aan het Keizer Karelplein naar de Ooysedijk.
Het is een langwerpige bouwmassa van één bouwlaag, met pannen gedekt zadeldak. De muren bestaan grotendeels nog uit een houtskelet met vullingen van baksteen, ramen en deuren.
Bouwjaar: 1865.
Het is een zeer zeldzaam voorbeeld van industrieële bouwkunst waarbij van houtskelet-bouw gebruik gemaakt is. Ook als historisch document van het vervoerswezen zeer belangrijk.
Deze loods is een gemeentelijk monument van de gemeente Nijmegen.
datum foto: 12 februari 2016
bron foto: Paul Marsman©
Een dienstwoning
Een dienstwoning aan de Ubbergseweg, op de hoek met de Ooysedijk behorend bij het Hollandsch-Duitsch Gemaal.
Het gemaal is een bakstenen machinegebouw met pannen zadeldak, gebouwd boven de sluisdeuren. Aan de achterzijde bevindt zich een reeks aaneensluitende hoge stalen ramen. Aan de voorzijde bevindt zich een vlakgedekte machine-aanbouw met kleine vensters.
Over dit gemaal staat verderop op deze pagina al het e.e.a. beschreven.
Naast dit gebouw staat een eenvoudige bakstenen woning eveneens met pannendak (zie foto's). Het heeft één bouwlaag.
Bouwjaar: 1933.
Architecten: Prof. Granpré Molière en Ir. R. Verloren van Themaat, welke ook het gebouw van het gemaal ontwierpen.
Karakteristiek gelegen eenvoudig voorbeeld van industriebouwkunst. Een van de zeer weinige bouwwerken van de "Delftse school" in Nijmegen.
Op de 1e foto is het huis bezien vanaf de Ubbergseweg. Op de 2e foto vanaf de Ooysedijk.
Deze dienstwoning is een door de gemeente aangewezen gemeentelijk monument.
NB.: Het gemaal is een beschermd Rijksmonument.
datum foto: 11 januari 2017
bron foto: Paul Marsman©
Het Hollandsch-Duitsch Gemaal aan de Dijkgraaf van Wijckweg.
Dit gemaal, wat zich op de hoek met de Ooysedijk en Ubbergseweg in de Ooyse Schependom bevindt, is in opdracht van het toenmalige Nederlandsche Waterschap Nijmegen-Duitse Grens' en het Duitse Deichverband Kleve-Landesgrenze' in 1933 gebouwd naar een ontwerp van de Nederlanse architect ingenieur M.J. Granpré Molière (1883-1972) in samenwerking met de civiel-ingenieur R. Verloren van Themaat in de stijl van de Delftse School.
Granpré Molière verbreidde als hoogleraar aan de Technische Hogeschool in Delft (1924-1953) zijn traditionalistische schoonheidsleer, die vele architecten onder de naam "Delftse School" het gezicht van de Nederlandse architectuur enkele decennia mede bepaalde. In Nijmegen is deze bouwstijl echter uniek.
Het gemaal bevindt zich op de plaats waar de Ooijse Bandijk de watergang het Meer kruist en in westelijke richting aansluit op de stuwwal van Nijmegen. Het gemaal is binnendijks gesitueerd tussen de parallel aan de watergang gelegen Ubbergseweg en Dijkgraaf Van Wijckweg. De uitgestrekte polder (ca. 16.500 ha.) betreft voor meer dan de helft Duits grondgebied. De polder watert af via de watergang het Meer op de Waal: vrije lozing bij lage Waalstanden en bemaling bij hoge waterstanden in de Waal.
In 1998-1999 zijn in het kader van de dijkverbetering bij dit waterbouwkundige kunstwerk aanpassingen uitgevoerd. In hoofdlijnen bestond dit project uit drie ingrepen:
- De in het dijklichaam opgenomen uitwateringssluis met kering (1783) is volledig vervangen door een nieuw schuivenhuis annex uitstroomhoofd. Dit vernieuwde onderdeel valt buiten de bescherming.
- De tweede ingreep betreft de aanleg van een ecologische verbindingszone met vistrappen en passages voor watergebonden dieren tussen de Waal en het binnendijks gelegen Duits-Nederlandse stroomgebied van het Meer. Ook dit onderdeel komt (nog) niet voor bescherming in aanmerking.
- Bij de aanpassing van het gemaal, de derde ingreep, is uitgegaan van renovatie. De uiterlijke verschijningsvorm van het gebouw is zoveel mogelijk gerespecteerd. De door diesel- en elektromotoren aangedreven verticale schroef- centrifugaalpompen zijn vervangen door vier horizontale schroefpompen met elektromotoren. De oorspronkelijke capaciteit van ca. 700 kubieke meter per minuut is opgevoerd naar ca. 940 kubieke meter per minuut. Door de diepere ligging van de nieuwe pompen is het instroomhoofd vernieuwd en uitgebreid. Het gemaal heeft niettemin zijn functie alsmede de monumentale karakteristiek behouden.
In 2009 is het Nijmeegse deel van "Het Meer" omgedoopt tot "Het Meertje." Zo werd het in de volksmond toch al genoemd. Dit betreft voor het deel aan beide zijden van dit gemaal tot aan de Waal. In een post elders ga ik op het Meertje zelf dieper in.
De in 1942 naast het gemaal gebouwde dienstwoning alsmede het onlangs vernieuwde transformatorhuis vallen buiten de bescherming van dit gemaal. Die worden apart beoordeeld.
Omschrijving:
Het GEMAAL bestaat uit een gedeeltelijk in het dijklichaam opgenomen betonnen onderbouw en een boven het dijkniveau opgetrokken bakstenen bovenbouw op rechthoekig grondplan. De hoge bovenbouw bood oorspronkelijk plaats aan de machinehal, werk- en dienstruimten. De hoofdfuncties van machinehal is komen te vervallen. De betonnen onderbouw was en is in gebruik als pompkelder. De motoren van de vernieuwde pompen zijn na de renovatie eveneens in de kelder ondergebracht. De betonnen onderbouw is aan de buitenzijde bekleed met baksteen. Tijdens de renovatie is dit metselwerk grotendeels vernieuwd. De bovenbouw heeft bouwlaag en een overstekend zadeldak met de nokrichting evenwijdig aan de Ooijse Bandijk. Deze hoofdbouw heeft aan de rivierzijde een brede uitbouw annex uitstroomhoofd. De uitbouw steekt door de dakvoet heen en is plat gedekt. Op dit platte dak staan twee metalen pijpen met respectievelijk de kleuren van de Nederlandse en Duitse vlag. Het zadeldak van de hoofdbouw is gedekt met gesmoorde opnieuw verbeterde Hollandse pannen en watert af via bakgoten op klossen.
De GEVELS zijn in gele baksteen opgetrokken en gemetseld in verschillende verbanden. De uitgespaarde gevelopeningen zijn overwegend rechthoekig van vorm en worden afgesloten door rollagen en lekdorpelstenen.
Enkele vensteropeningen in de bovenbouw zijn rond van vorm. De kozijnen en ramen zijn uitgevoerd in staal. Het merendeel van de ramen heeft een vierruits indeling. Enkele ramen aan de dijkzijde hebben een smalle verticale glasstrook in het midden extra.
De HOOFDINGANG van het gemaal bevindt zich in de korte gevel aan de oostzijde. Deze gevel heeft een symmetrische indeling: tussen twee grote ronde ramen een brede ijzeren deur die aan de binnenzijde omhoog gehesen kan worden. Hierboven drie grote vierruits ramen en een verticale glasstrook in de geveltop. De lange gevel aan de dijkzijde is nagenoeg symmetrisch ingedeeld. Boven de drie doorlaten van het uitstroomhoofd bevinden zich drie ramen van het omschreven type. Tussen deze ramen zijn twee gedenkstenen aangebracht. De linker steen heeft het opschrift: "WATERSCHAP NYMEGEN-DUITSCHE GRENS J. KLAASSEN VOORZITTER LEDEN VAN HET DAGELYKSCH BESTUUR: C.A.H. ARNTZ G.J. KOKKE HOOFDGE RFDEN: C. HINRICHS H.A.A. DE BRUYN W.H.N. JANSSEN J.TH. VAN HAREN CHR. MATSER G.W. REMY A.J.M. JANSSEN H.W. STEENMANS TH.A. VAN DER WYCK SECR. ONTV. ING. R. VER LOREN VAN THEMAAT" De rechter steen heeft het opschrift: "DEICHVERBAND CLEVE-LANDESGRENZE OBERDEICHINSPECTOR F. SCHWEICHER DEICHGRST. NISSING STELLV. DEICHGRJ. RADERMSCHER SEKR. K. HOFFMANN HEIMRH. COPPERS G. NIENHUISEN W. HANSEN F. PRUVS G. KREBBERS G. REYMER INGENIEUR A. PFEIFFER" Boven de vensters is met smeedijzeren letters de naam "HOLLANDSCH-DUITSCH GEMAAL" en het bouwjaar "1933" aangegeven.
Links van het uitstroomhoofd bevindt zich de doorlaat voor natuurlijke lozing. Boven deze doorlaat is in de bovenbouw een groot rond raam aangebracht. Uiterst rechts bevinden zich in de bovenbouw ter plaatse van de voormalige dienstruimten twee ramen boven elkaar. De lange gevel aan de polderzijde heeft op kelderniveau vernieuwde doorbraken voor vier pompen en een natuurlijke doorlaat. Boven deze doorlaten bevindt zich een reeks vergrote rechthoekige vensters. Het metselwerk is tot aan de betonnen cordonlijst vernieuwd. De bovenbouw heeft een reeks van 14 verticale vensterstroken (groepering: 1/4/4/4/1). Elke vensterstrook heeft een vierruits indeling. Enkele raampjes aan de boven- en onderzijde kunnen worden open gezet. Uiterst links bevinden zich ter plaatse van de voormalige dienstruimten twee ramen boven elkaar. De korte gevel aan de westzijde heeft een nagenoeg symmetrische indeling met in het midden een dienstingang en daarboven drie grote vierruits ramen.
De RUIMTELIJKE INDELING bestaat uit grote pompkelder met vijf doorlaten: vier voor de pompinstallaties en voor de natuurlijke lozing. De bovenbouw bestaat uit grote hal met open kap. De constructie bestaat uit stalen kapspanten op dito muurstijlen. De motoren in deze hal (verwijderd) konden worden opgetakeld door een nog aanwezige loopkat.
Waardering:
- Van architectuurhistorische waarde als typologisch goed voorbeeld in exterieur van een zorgvuldig vormgegeven en functioneel opgezet gemaal uit 1933, waarbij opvalt dat de zichtbare bovenbouw in hoofdvorm en materiaalgebruik aansluit bij de landelijke architectuur en aldus de moderne techniek enigszins verhult. Het object is een goed voorbeeld van Delftse School-architectuur met hoogwaardige esthetische kwaliteiten. Het gemaal neemt als voorbeeld van industrie architectuur een unieke plaats in binnen het oeuvre van ingenieur M.J. Granpré Molière. Hij heeft voornamelijk woonhuizen, raadhuizen en kerken ontworpen. Na de recente aanpassingen in het kader van de dijkverbetering heeft het gemaal zijn functie alsmede de monumentale karakteristiek behouden. Wel is de installatie volledig vervangen door nieuwe motoren en pompen.
- Van stedenbouwkundige waarde als essentieel onderdeel van het (inter)nationaal belangwekkende natuurontwikkelingsgebied "Gelderse Poort." Het gemaal is van bijzondere betekenis vanwege de markante situering op een plek waar drie landschapstypen bij elkaar komen, namelijk de Waal met zijn uiterwaarden en dijken, de Nijmeegse stuwwal en de Ooypolder. Het gemaal accentueert door zijn functie en situering de karakteristieke eigenschappen van dit landschap en maakt deze herkenbaar.
- Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een landschappelijke en technische ontwikkeling, in casu het controleren van de waterhuishouding in een aan de Waal en stuwwal grenzende polder; aanvankelijk alleen op natuurlijke wijze met een uitwateringssluis en sedert 1933 tevens op kunstmatige wijze met een toegevoegd gemaal.
Het Hollandsch-Duitsch Gemaal is, behalve bovenomschreven uitzonderingen, een rijksmonument.
datum foto: 12 februari 2016
bron foto: Paul Marsman©
Het Meer is een wetering in de Nederlandse gemeente Berg en Dal die bij Nijmegen uitmondt in de Waal.
Het Meer is na het Saale-Glaciaal ontstaan als oude rivierloop van de Rijn. De wetering ligt onder de Nijmeegse stuwwal in de Ooijpolder. De uitmonding in de Waal lag vroeger ter hoogte van de Nijmeegse Waalbrug maar is door de aanleg van de brug iets naar het oosten verschoven direct naast de brug. Daar is ook een grotere inham gegraven waar enkele woonboten liggen (zie foto). Het kleine Nijmeegse deel van Het Meer, dus ook het korte stuk op Nijmeegs grondgebied voor het gemaal, is in 2009 officieel 't Meertje genoemd.
Vanaf het Hollands-Duits gemaal loopt stroomopwaarts gezien Het Meer parallel aan de Provinciale weg 325 richting Duitsland en komt langs Persingen. Ter hoogte van Beek splitst de wetering waarbij een tak doorloopt naar het Wylermeer. Vanaf daar loopt de wetering in Duitsland verder als Große Wasserung richting Kranenburg en daar komen meerdere beken en weteringen op uit. De andere tak loopt oostelijk en vormt bij Leuth de Nederlands-Duitse grens en gaat verder als Grenswetering die aan Duitse zijde Hauptwasserung genoemd wordt en tot Kleef doorloopt. Daar komen ook meerdere beken en weteringen vanuit de richting van Millingen aan de Rijn en het Duitse Mehr op uit.
Het Meer heeft een belangrijke afwateringsfunctie in De Duffelt vanuit de Ooijpolder en achterliggende Duitse Polder. Ook het water vanaf de stuwwal en het plateau van Groesbeek komt (via Kranenburg) uit in Het Meer en zo in de Waal.
Op de foto het, vanwege de op de achtergrond zichtbare Waalbrug, handmatig aangelegde deel van Het Meertje waar het in de Waal stroomt, waar ook de woonboten liggen. Voor 1936 kwam Het Meer in de Waal ter hoogte waar nu de aanrijroute naar de Waalbrug ligt.
datum foto: 12 februari 2016
bron foto: Paul marsman©
"Het Meertje" aan de achterkant van het gemaal
Aan de achterkant van het "Hollandsch-Duitsch Gemaal" aan de Ooysedijk "stroomt" het Het Meertje door het gemaal naar de Waal. Of het ook echt stroomt is sterk afhankelijk van de waterhoogtes voor en achter het gemaal.
Het Meertje staat aan die kant in open verbinding met water in Duitsland. De feitelijke landsgrens ligt in het Wylermeer. Kort daarvoor, van hieruit bekeken, is kunstmatig ooit een splitsing gemaakt naar twee delta's die kunstmatig in Duits gebied zijn aangelegd ter irrigatie. de "Große Wasserung" welke stroomopwaarts gezien na het Wylermeer begint en de Hauptwasserung aan de Oostzijde nadat bij Leuth Het Meertje de grens overgaat. Het Meertje is dus de afwatering cq voeding van die Duitse Delta's. Die splitsing lag ten tijde van de aanleg op Duits gebied. Sinds de grenscorrecties na WOII bevindt die splitsing zich op Nederlands grondgebied.
Omdat voor 1933, het jaar dat het gemaal in gebruik werd genomen, op veel plaatsen gemalen stonden, die nauwelijks samenwerkten met alle gevolgen van dien is in gezamenlijk overleg besloten tot één gemaal. Omdat het gemaal tevens een zekerheid aan de Ooypolder moest geven is gekozen voor de plek waar het nog steeds staat. Het werd bediend door zowel Duitsers als Nederlanders.
Na de oorlog, toen dus de landsgrens verlegd werd (zie (toekomstige) berichten elders op deze site), is de waterloop niet veranderd. Dit gemaal zorgt er nog steeds voor dat de waterstand achter dit gemaal en dus de hele Delta tot aan Kleef op peil blijft. Het gebouw is nooit veranderd. De techniek in het gebouw uiteraard wel.
Op het gemaal zelf kom ik (binnenkort) elders op deze website terug.
datum foto: 12 februari 2016
bron foto: Paul Marsman©
