Tolhuis (Nijmegen)

Tolhuis Wijk van Nijmegen
Kerngegevens
Gemeente	Nijmegen
Stadsdeel	Dukenburg
Coördinaten	51°49'5,563"NB, 5°47'26,970"OL
Oppervlakte	77 ha
Inwoners (2009)	3433
Overig
Postcode(s)	6537

Tolhuis is een wijk die behoort tot het stadsdeel Dukenburg en ligt in het noordwesten hiervan. De wijk ligt tussen de Wijchenseweg-N326 (noordkant), de Van Schuylenburgweg en de wijk Zwanenveld (oostkant), de wijk Meijhorst (zuidkant) en Stadspark Staddijk (westkant).

Welkomstbord

Naam   

Tolhuis is genoemd naar het tolhuisje, dat nog altijd staat aan de Teersdijk, de oude tolweg van Nijmegen naar Grave.

Algemeen   

Tolhuis en Weezenhof zijn de laatst gebouwde wijken van Dukenburg en dateren van begin jaren 1970. Het is een echte woonwijk met aan de noordzijde langs de van Rozenburgweg enige bedrijven en winkels; er is geen industrie. In 1607 woningen wonen 3433 inwoners (2009). De wijk heeft veel meer laagbouw dan midden- en hoogbouw en is gekenmerkt door veel groen dat vooral in stroken verspreid tussen de laagbouw ligt; een groter aaneengesloten groengebied wordt gevormd door het Douglasbosje en het Grand Canal, resten van het voormalige landgoed Dukenburg. In de wijk staat een basisschool die tevens Brede school is. In een voormalige school is het Creatief Centrum Nijmegen-Zuid gevestigd en langs de van Rozenburgweg liggen een ijsbaan en een klimhal als bovenwijkse voorzieningen. Tolhuis maakt zelf ook gebruik van bovenwijkse voorzieningen elders in Dukenburg, die vooral gelegen zijn in de wijken Zwanenveld (winkelcentrum Dukenburg) en Meijhorst (wijkcentrum Dukenburg, zwembad, kerk, huisartsen en tandartsen, markt). 

Sinds enkele jaren bevindt het tweede crematorium van Nijmegen zich in Tolhuis: Crematorium en uitvaartcentrum Waalstede.  

      
   





Tolhuisje aan de Teersdijk   

Dit huisje staat in de wijk Tolhuis (Dukenburg)

Een fenomeen dat zich in de 19de eeuw snel ontwikkelde was dat van het heffen van tol op belangrijke wegen. Wilde men over een doorgaande weg rijden, dan moest daar een klein bedrag voor worden betaald aan de tolwachter (en indirect aan de gemeente), die vervolgens de tolboom opende. Voetgangers hadden vrije doorgang.

In 1838 kreeg Nijmegen toestemming van het rijk om tol te heffen op de Teersdijk. De plaats voor het tolhuis (foto) werd zorgvuldig gekozen: het kwam te staan direct na de laatste afslag naar het dorp Neerbosch. Zo bleven alle inwoners van Nijmegen gevrijwaard van betaling! Het in 1839 gebouwde tolhuisje werd ontworpen door stadsarchitect Pieter van der Kemp en bestond uit een eenlaags bouwwerkje met een kelder. Het vooruitspringende portaal kreeg aan de zijkanten kleine vensters, waardoor de tolwachter iedereen kon zien aankomen. In 1853 werd het tolwachtershuisje met een verdieping verhoogd. De tolwachter richtte beneden een cafeetje in en verplaatste zijn woning naar de bovenverdieping.

Aan de Teersdijk werd tol geheven tot 1908. Daarna was in het pand enige tijd een tabakszaak gevestigd, maar de nering hield definitief op toen de Teersdijk door de aanleg van het Maas-Waalkanaal in 1920-1927 zijn functie verloor. Verderop werd een nieuwe weg naar Grave aangelegd en het verkeer op de Teersdijk droogde op.

Het tolhuis gaf eind jaren ’60 zijn naam aan de woonwijk die toen aan de overzijde van de Teersdijk werd aangelegd. Het huis zelf werd gerestaureerd en uitgebreid en is nog altijd als woonhuis in gebruik.

Ondanks de rijke en interessante historie van dit Tolhuisje is het nooit opgenomen in enig beschermingsprogramma.

datum foto: 18-07-2018
bron foto: Paul Marsman^©